Nadmierna konsumpcja jest poważnym problemem, z którym zmaga się współczesny świat. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest bardzo szkodliwy wpływ na środowisko naturalne. Sposobem uniknięcia katastrofy ekologicznej może być zrównoważona konsumpcja, która zakłada realizację celów społeczno-ekonomicznych przy uwzględnieniu pozytywnego lub minimalnego wpływu na środowisko naturalne. Koncepcja zrównoważonej konsumpcji jest bezpośrednio powiązana ze zrównoważonym rozwojem i dotyczy niemal wszystkich aspektów codziennego funkcjonowania. Każdy z nas może przestrzegać podstawowych zasad tej koncepcji.
Problem nadmiernej konsumpcji we współczesnym środowisku
W odniesieniu do nadmiernej konsumpcji śmiało możemy wykorzystywać określenie marnotrawstwa. Każdy produkt na etapie produkcji wymaga spożytkowania określonej ilości energii. Duże znaczenie ma także ślad wodny, co widać zwłaszcza w branży produktów odzwierzęcych. Marnotrawstwo oznacza, że finalne produkty nie zostają przez nas wykorzystane w taki sposób, aby uzasadnić wykorzystanie surowców na etapie produkcji. Jednym z przykładów nadmiernej konsumpcji jest częste kupowanie elektroniki, zwłaszcza smartfonów. Obecnie nie wymieniamy telefonu dlatego, że się zepsuł, ale dlatego, że w przeciągu kilku lat pojawiają się nowe generacje, które znacznie wyprzedzają poprzednie modele. Tymczasem, strata surowców na etapie produkcyjnym jest olbrzymia.
Powszechnie spotykanym określeniem powyższego zjawiska jest konsumpcjonizm, czyli postawa, która charakteryzuje się nieusprawiedliwionym zdobywaniem dóbr mineralnych i usług. Co należy rozumieć poprzez postawę nieusprawiedliwioną? Chodzi tu przede wszystkim o rzeczywiste potrzeby, a także koszty ekologiczne i społeczne. Musimy bowiem pamiętać, że konsumpcjonizm w krajach rozwiniętych jest zjawiskiem szkodliwym w wielu innych krajach. Weźmy chociażby problem niewolniczych stawek w Chinach czy też bardzo ciężką pracę dzieci w kopalniach kobaltu w Demokratycznej Republice Konga. To najlepszy dowód na to, jak szerokie konsekwencje ma niezrównoważona konsumpcja.
Jakie konsekwencje niesie ze sobą nadmierna konsumpcja?
Nadmierna konsumpcja może prowadzić do poważnych konsekwencji o podłożu geopolitycznym i środowiskowym. Współczesny świat boryka się z takimi problemami, jak chociażby ograniczony dostęp do nieodnawialnych źródeł energii, jak również bardzo wysokie zanieczyszczenia środowiska mające związek z dynamicznym rozwojem technologicznym. Coraz więcej możemy usłyszeć chociażby o ociepleniu klimatu, a specjaliści w tej dziedzinie alarmują, że to ostatni moment, aby uniknąć nieodwracalnych zmian naszej planety.
Niezrównoważona konsumpcja to jedna z głównych przyczyn degradacji środowiska. Stale rosnący ślad węgla odbija swoje piętno na niebezpiecznych zanieczyszczeniach powietrza, które sprzyjają wielu chorobom układu oddechowego. Konsumpcjonizm w wielu przypadkach skutkuje również gorszą jakością wykonania wielu produktów. Producentom zależy bowiem na tym, abyśmy kupowali jak najczęściej, a to oznacza, że długowieczne urządzenia nie leżą w ich interesie. W konsekwencji, coraz częściej spotkamy się ze sprzętem, który ulega awarii zaraz po wygaśnięciu gwarancji.
Na czym polega zrównoważona konsumpcja?
Zrównoważona konsumpcja zakłada optymalne i świadome wykorzystanie dostępnych zasobów do uzyskania rozwoju, przy jednoczesnym zminimalizowaniu szkodliwego wpływu na środowisko. Koncepcja zrównoważonej konsumpcji może być wdrożona zarówno w koncernach, firmach, zakładach produkcyjnych, jak również gospodarstwach domowych. Duży wpływ mają działania podejmowane przez samorządy, rządy krajowe, a także struktury międzynarodowe. Konsumpcja zrównoważona obejmuje również założenie zaspokojenia potrzeb i podniesienia jakości życia w wymiarze zarówno lokalnym, jak również globalnym.
Założenia tej koncepcji oddziałują w głównej mierze na płaszczyznę produkcji. Celem jest poszanowanie aspektów środowiskowych, minimalizacja zużycia surowców, a także redukcja odpadów i zanieczyszczeń. Podejmowane działania powinny mieć charakter długofalowy i dążyć do osiągniecia dobrobytu i wyższej jakości życia kolejnych pokoleń. Tymczasem, gwałtowny wzrost gospodarczy, który obserwujemy od zakończenia II wojny światowej bardzo mocno przyspieszył szkodliwe działania prowadzące do degradacji środowiska naturalnego. Zrównoważona konsumpcja uwypukla bezsensowność i krótkowzroczność tych działań. O ile jakość życia współczesnych ludzi faktycznie rośnie, o tyle odbywa się to kosztem jakości życia następnych pokoleń.
Do jakich celów dąży zrównoważona konsumpcja?
Możemy wyróżnić zarówno cele globalne, jak również cele, do których można dążyć na poziomie jednostki. O ile to globalne zmiany mogą przynieść znaczącą poprawę i doprowadzić do osiągnięcia celów długofalowych, o tyle nie będzie to możliwe bez zmian na poziomie lokalnym. Oto niektóre cele, do których stara się dążyć koncepcja zrównoważonej konsumpcji:
- Redukcja szkodliwego wpływu procesów produkcji, użytkowania i utylizacji dóbr na środowisko naturalne,
- Ograniczenie zużycie nieodnawialnych źródeł energii i z jednoczesnym naciskiem na rozwój technologii bazujących na ekologicznych źródłach odnawialnych,
- Rozwój konsumpcji dóbr ukierunkowany na zdrowie kobiet i dzieci,
- Rozwój transportu publicznego oraz transportu przyjaznego dla środowiska,
- Promowanie zdrowego stylu życia oraz edukacja związana ze zrównoważoną konsumpcją,
- Ograniczenie konsumpcjonizmu w krajach rozwiniętych oraz skupienie się na rozwoju dobrobytu w krajach ubogich
- Rozwój technologii przyczyniających się do oszczędności energii i wody,
- Poprawienie współczynnika retencji wody,
- Rozwijanie prawidłowych koncepcji marketingowych.
Jak łatwo zauważyć, na wiele z powyższych celów wpływ ma każdy z nas. Możemy ograniczyć indywidualny ślad węglowy, dbać o segregację śmieci i oszczędność wody, korzystać z ekologicznego transportu, a także wybierać produkty i usługi firm, które w swojej wizji uwzględniają bezpieczeństwo środowiska naturalnego i prowadzą kampanie społeczne na ten temat.
Zrównoważona konsumpcja a cele zrównoważonego rozwoju
Warto zwrócić uwagę na fakt, że zrównoważona konsumpcja jest ściśle powiązana z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Wdrażając zasady związane ze zrównoważona konsumpcją dążymy do uzyskania celów rozwoju. Możemy wyróżnić cele globalne wyodrębnione przez ONZ. Zaliczymy tu przede wszystkim:
- Zagwarantowanie wszystkim ludziom dóbr i usług potrzebnych do spełnienia minimalnych potrzeb konsumpcyjnych,
- Wzmocnienie działań społeczeństwa z naciskiem na ochronę konsumenta,
- Rozwijanie mechanizmów skupionych na minimalizacji globalnych skutków konsumpcji,
- Rozwijanie ekologicznych technologii, dóbr i usług,
- Dążenie do synergii między działaniami na różnych szczeblach.
Kluczowym celem wydaje się jednak przedefiniowanie pojęcia dobrobytu w świadomości społecznej. Koncepcje marketingowe wielu firm w ostatnich latach doprowadziły do rozwoju pewnych przekonań, które zakładają dążenie do bogactwa, niezależności finansowej oraz pozyskiwania coraz to lepszych i nowszych dóbr. To właśnie napędza konsumpcjonizm. Zrównoważona konsumpcja powinna zatem obejmować zmianę tych przekonań, wskazanie szkodliwych następstw marnotrawstwa, a także wypracowanie poprawnej definicji dobrobytu, który szedłby w parze z bezpieczeństwem środowiska naturalnego, ale również z dobrobytem innych ludzi.
Zrównoważona produkcja w przemyśle spożywczym
Zrównoważona konsumpcja w dużej mierze zakłada zmiany właśnie w branży spożywczej. To właśnie tu możemy dostrzec naprawdę poważne problemy, jak chociażby horrendalnie duże ilości wody marnotrawionej przez zakłady zajmujące się produkcją artykułów odzwierzęcych. Poważnym problemem jest także rolnictwo bazujące na chemicznych i szkodliwych środkach ochrony roślin. Parlament Europejski stworzył strategię, która ma na celu stworzenie zrównoważonego systemu żywnościowego. Strategia zakłada zmniejszenie stosowania pestycydów, zmniejszenie zużycia nawozów, zmniejszenie sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych stosowanych w hodowli zwierząt, a także przeznaczenie 25% gruntów rolnych pod uprawę ekologiczną do 2030 roku.
Także na poziomie lokalnym mamy realny wpływ na zrównoważoną konsumpcję w przemyśle spożywczym. Jeśli chcemy dołożyć swoją cegiełkę do czystszego środowiska, stawiajmy na produkty regionalne i sezonowe. Sięgajmy także po produkty z certyfikatami eko. Dużą zmianę może przynieść ograniczenie spożycia mięsa.
Nowoczesne technologie w trosce o zdrowsze środowisko
Jednym z filarów zrównoważonej konsumpcji jest skupienie się na rozwoju nowoczesnych technologii ograniczających zużycie wody i energii. Zmiany są dostrzegalne chociażby w nowoczesnym budownictwie. W roku 2021 wprowadzono nowe normy dla ciepłych okien, co sprawia, że w nowych domach należy stosować okna o niższym współczynniku przenikania ciepła. Do popularnych technologii eko stosowanych w gospodarstwach domowych zaliczymy również: pompy ciepła, rekuperatory, gruntowe wymienniki ciepła, fotowoltaikę, panele solarne czy turbiny wiatrowe.
Jeśli chodzi o oszczędzanie wody, w domach od lat stosuje się baterie oraz kompakty WC wyposażone w systemy zmniejszające zużycie wody. Nieco bardziej zaawansowanym rozwiązaniem są natomiast zbiorniki retencyjne, które możemy zastosować na swojej działce. Mała retencja to zbiór rozwiązań pozwalających na magazynowanie wody opadowej i jej wykorzystania do własnych celów. To pokazuje, jak rozwiniętą koncepcją jest zrównoważona konsumpcja.
Greenwashing - „zielone kłamstwo” stosowane przez producentów
Poważne konsekwencje nadmiernego konsumpcjonizmu dostrzega coraz większa liczba ludzi. W rezultacie, sporo osób wprowadza w swoim życiu zmiany, które mają przyczynić się do globalnego dobrobytu i czystszego środowiska. Dostrzegają to producenci, którzy nierzadko stosują Greenwashing, określany mianem zielonego kłamstwa. Polega to na wywoływaniu u klientów mylnego wrażenia, że produkty lub przedsiębiorstwa są w zgodzie z naturą i ekologią.
W dużym uproszczeniu chodzi o podejmowanie prostych działań, które mogą być przedstawione jako ekologiczne, podczas gdy ich realny wpływ na funkcjonowanie firmy jest znikomy. Weźmy chociażby opakowania „z mniejszą ilością plastiku”. Greenwashing często bazuje na ogólnikach, a nierzadko przedstawia fałszywe dane i korzysta z technik manipulacyjnych. W związku z tym, klienci powinni być bardziej wyczuleni na takowe działania, a jednocześnie weryfikować producentów i firmy w rzetelnych i niezależnych źródłach.
Jakie działania sprzyjają zrównoważonej konsumpcji?
Każdy człowiek ma wpływ na otaczającego go środowisko. Doskonałym dowodem na poparcie tej tezy jest ślad węglowy. Jest to całkowita suma emisji gazów cieplarnianych wywołanych bezpośrednio lub pośrednio przez daną osobę. W sieci dostępne są nawet kalkulatory, które pozwalają każdemu z nas obliczyć indywidualny ślad węglowy. Jeśli interesuje nas zrównoważona konsumpcja i chcemy wspierać tą koncepcję dążąca do globalnego dobrobytu i bezpiecznego środowiska, powinniśmy podjąć próbę ograniczenia śladu węglowego. Jakie działania pozwolą osiągnąć ten cel?
- Skrupulatna segregacja śmieci,
- Oszczędzanie wody i „mała retencja”,
- Wybór ekologicznych technologii (np. fotowoltaika, pompa ciepła, turbiny wiatrowe),
- Wybór transportu zbiorowego lub ekologicznych środków transportu,
- Spożywanie produktów lokalnych i sezonowych oraz wdrażanie koncepcji „no waste”,
- Stosowanie toreb wielokrotnego użytku,
- Unikanie opakowań z plastiku,
- Ograniczenie spożycia mięsa,
- Przekazywanie innym osobom założeń koncepcji zrównoważonej koncepcji.
Wiele osób ma przeświadczenie, że zmiana w ich życiu nie zmieni nic na poziomie globalnym. Jest to jednak fałszywe założenie. Zrównoważona koncepcja powinna być wdrażana właśnie na poziomie lokalnym, ponieważ tylko w ten sposób można doprowadzić do szerszych zmian. Ograniczenie konsumpcjonizmu wśród społeczeństwa poniekąd wymusi zmianę na producentach. Dlatego też, przestrzegając powyższych zasad masz duży wpływ na otaczające Cię środowisko.