EMAS (EcoManagement and Audit Scheme) jest europejskim systemem zarządzania i certyfikacji środowiskowej skierowanym zarówno do przedsiębiorstw, jak i do podmiotów niekomercyjnych. Jest to system dobrowolny, dzięki któremu zainteresowane podmioty mogą wdrożyć w swojej organizacji systemowe rozwiązania umożliwiające kompleksowe zarządzanie oddziaływaniami organizacji na środowisko.
Podstawą prawną systemu EMAS jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS)1 . W swych wymaganiach korzysta z rozwiązań normy ISO14001, dlatego też organizacje z wdrożonym systemem zarządzania środowiskowego opartym o tę normę mają bazę do budowania systemu EMAS w swej organizacji.
Liczne benefity systemu EMAS
Rejestracja w systemie EMAS oznacza, że dana organizacja prowadzi działalność zgodnie z wymaganiami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska, stale je analizuje oraz że procedury, jakie u siebie wdrożyła, gwarantują ich spełnianie. Ten stały monitoring sprawia, iż podmiot zmniejsza do minimum ryzyko wystąpienia sytuacji, które mogą narazić na wynikające z przepisów kary za nieprzestrzeganie wymagań środowiskowych.
Dzięki EMAS możliwe jest stworzenie przyjaznej kultury zrównoważonego rozwoju i wydajniejsze zarządzanie zasobami i energią. W ten sposób przedsiębiorstwo – zarówno strategicznie, jak i na poziomie poszczególnych działów lub nawet pracowników – działa w oparciu o ustalone i wspólne zasady przyjazne środowisku. Sprawia to, iż pozyskiwanie i zużycie zasobów odbywa się w sposób zrównoważony i wymiernie wpływa na funkcjonowanie organizacji.
Uczestnictwo w systemie EMAS daje ponadto szereg innych benefitów, które przekładają się na codzienną działalność danego podmiotu. Należy tutaj wskazać dłuższe okresy pomiędzy kontrolami Inspekcji Ochrony Środowiska, zwolnienie z opłaty rejestrowej w momencie wpisu do Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami (BDO), możliwość zwolnienia z podatku akcyzowego na węgiel i gaz oraz zwolnienie z obowiązku przeprowadzania audytów energetycznych przedsiębiorstwa2.
Podmioty, które działają zgodnie z EMAS, zmieniają swój wizerunek – potwierdzony w procesie zewnętrznej weryfikacji sposób zarządzania oraz rejestracja przez organ administracji stawiają organizację w gronie firm przyjaznych środowisku oraz wdrażających zasady zrównoważonego rozwoju i gospodarki o obiegu zamkniętym. Co również istotne z punktu widzenia rozpoznawalności i postrzegania przez partnerów na rynku, organizacje uczestniczące w systemie EMAS mogą posługiwać się logo EMAS. Znajdują się ponadto w ogólnodostępnym krajowym, jak i unijnym rejestrze organizacji EMAS.
W jaki sposób wdrożyć system EMAS
Schemat wdrażania i rejestracji w systemie EMAS:
Link do Rejestru EMAS prowadzonego przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska https://www.gov.pl/web/gdos/rejestr-emas
Link do Rejestru EMAS prowadzonego przez Komisję Europejską https://ec.europa.eu/environment/emas/emas_registrations/register_en.htm
Aby ułatwić wdrażanie EMAS, stworzone zostały cztery pilotażowe narzędzia pomagające we wprowadzaniu systemu w danej organizacji. Narzędzia te pomagają zebrać najważniejsze informacje o organizacji w jednym miejscu, ułatwiają zidentyfikowanie aspektów i wpływów środowiskowych, pomagają określić osoby w organizacji istotne z punktu widzenia systemu oraz prowadzą przez proces zbierania danych środowiskowych. Materiały te dostępne są w języku angielskim pod adresem: https://ec.europa.eu/environment/emas/emas_publications/guidance_tools/tools_en.htm.
System EMAS przez pryzmat różnych aspektów działalności w ramach gospodarki o obiegu zamkniętym
Aby w jeszcze większym stopniu zachęcić organizacje do wdrażania systemu EMAS, na zlecenie Komisji Europejskiej opracowano sektorowe dokumenty referencyjne i najlepsze praktyki zarządzania środowiskowego dla wybranych sektorów gospodarki (https://greenbestpractice.jrc.ec.europa.eu/, https://ec.europa.eu/jrc/en/research-topic/best-environmental-management-practice). W zakresie sektora produkcji żywności i napojów dokumenty te wskazują na szereg elementów działalności, które przyczyniają się do zmniejszenia oddziaływania danego podmiotu na środowisko. Dokumenty wskazują na takie przykłady, jak: przeprowadzanie oceny wpływu produktu i/lub operacji na środowisko za pomocą narzędzi oceny cyklu życia, zrównoważone zarządzanie łańcuchem dostaw, ulepszanie i wybieranie opakowań w celu zminimalizowania wpływu na środowisko, operacje czyszczenia przyjazne środowisku, poprawa operacji transportowych i dystrybucyjnych, poprawa zamrażania i chłodzenia, wdrożenie zarządzania energią i poprawa efektywności energetycznej w ramach wszystkich operacji, integracja energii odnawialnej w procesach produkcyjnych, przeciwdziałanie marnowaniu żywności w produkcji żywności i napojów oraz połączenie z dokumentem referencyjnym Najlepszych dostępnych technik w przemyśle żywności, napojów i mleka. Ponadto dokumenty te pokazują, jakie aspekty należy wziąć pod uwagę przy wdrażaniu systemowego zarządzania środowiskiem w konkretnych podsektorach: przetwórstwa kawy, oliwy z oliwek, napojów bezalkoholowych, piwa, produkcji mięsa oraz produktów z mięsa drobiowego, przetwórstwa soków owocowych, produkcji sera oraz produkcji chleba, ciast i ciastek oraz wina. Warto również zauważyć możliwość korzystania z rozwiązań proponowanych w innych dokumentach referencyjnych, np. dotyczących sektora handlu detalicznego.
Powyższe najlepsze praktyki zarządzania pokazują, jak przemysł spożywczy może zmniejszać oddziaływanie na środowisko na każdym etapie cyklu życia. Przechodzą bowiem od etapu projektowania przez pozyskiwanie surowców, produkcję, dystrybucję, konsumpcję, aż po etap odpadu. Jeżeli natomiast spojrzeć na system EMAS, widać, że ma on ten sam cel: włączenie aspektów środowiskowych zarówno do całej strategii organizacji, jak i do poszczególnych elementów jej działania. Widać zatem, że są to modelowe przykłady wdrażania gospodarki o obiegu zamkniętym z punktu widzenia wszystkich etapów cyklu życia, co jest immanentną cechą tego modelu gospodarczego nastawionego na utrzymanie materiałów jak najdłużej w obiegu gospodarczym.
Inne dostępne narzędzia odnoszące się do oddziaływania organizacji na środowisko
Należy podkreślić, iż dojście do systemu EMAS może być wsparte wykorzystaniem dostępnych na rynku strategii, które wspomagają organizacje w drodze do zmniejszenia oddziaływania na środowisko. Jako przykład można wskazać program Czystszej produkcji realizowany w Polsce przez Stowarzyszenie Polski Ruch Czystszej Produkcji. Program ten przewiduje ciągłe, zintegrowane, zapobiegawcze działanie w odniesieniu do procesów, produktów i usług, zmierzające do zwiększenia efektywności produkcji i usług oraz redukcji ryzyka dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Podejście to zakłada przede wszystkim prewencję, np. zamiast oczyszczać spaliny, można zacząć wykorzystywać inne paliwo, zamiast zagospodarowywać odpady, należy postawić na sposoby zapobiegania ich powstawaniu. Czystsza produkcja wskazuje także na metody poprawy oddziaływania przedsiębiorstw na środowisko, a także zwraca uwagę, iż mogą być one ekonomicznie uzasadnione.
Innym przykładem są Zobowiązania Zielonej Konsumpcji (Green Consumption Pledge3). Jest to system dobrowolnych zobowiązań przedsiębiorstw w celu wzmocnienia zrównoważonej produkcji i konsumpcji, jako uzupełnienie obowiązków wynikających z przepisów. Należy bowiem dostrzec, iż wiele przedsiębiorstw podejmuje wysiłki, aby w jeszcze większym stopniu uwzględniać w swojej działalności aspekty związane z zieloną produkcją. Zależy im także na tym, aby oferowane przez nich produkty i usługi sprawiały, iż konsumenci zmieniają swój ślad środowiskowy. Zatem powyższy program wzywa innych do pójścia tym śladem i do podjęcia przez przedsiębiorstwa konkretnych, publicznych i weryfikowalnych zobowiązań w celu zmniejszenia ich śladu środowiskowego oraz do przestawienia produkcji i sprzedaży na tory bardziej zrównoważone.
Podsumowanie
System zarządzania środowiskowego EMAS jest narzędziem, dzięki któremu dany podmiot zyskuje przewagę na rynku względem swojej konkurencji. Fakt, że swoje podstawy ma w europejskich regulacjach, sprawia, że jest systemem wiarygodnym i porównywalnym w całej Unii Europejskiej. W świecie, gdzie zarówno oczekiwania lokalne, jak i postrzeganie globalne ukierunkowane są na ochronę środowiska, ten aspekt funkcjonowania staje się jedną z wizytówek marki. Organizacja EMAS dysponuje rzetelnymi argumentami podważającymi potencjalne pomówienia o niespełnianie obowiązków dotyczących ochrony środowiska, a samo prowadzenie działalności charakteryzuje się wydajnym gospodarowaniem surowcami i energią. Podmiot taki jest również postrzegany przez administrację publiczną i partnerów biznesowych jako odpowiedzialny i wiarygodny, otwarty na zmieniające się wymagania oraz gotowy na zmiany. A prośrodowiskowy wizerunek przedsiębiorstwa lub innego niekomercyjnego podmiotu jest coraz częściej atrybutem dającym wymierne korzyści. Dzięki systemowi EMAS możliwe jest także stworzenie nowych obszarów działania dla pracowników, wzmocnienie świadomości pracy w organizacji przyjaznej środowisku oraz zintegrowanie wokół wspólnych celów dotyczących ochrony środowiska.
1 https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32009R1221
2 https://www.gov.pl/web/gdos/zwolnienie-z-audytu-energetycznego-w-ure
3 https://ec.europa.eu/info/policies/consumers/consumer-protection/greenconsumption-pledge-initiative_en